Tijdens het WKK-congres* 2025 kregen klinisch (neuro)psychologen en opleidelingen een prikkelende vraag voorgeschoteld: Zijn sommige mensen van nature slecht of worden ze dat door wat ze meemaken? In een goedbezochte expertsessie nam Chijs van Nieuwenhuizen (klinisch psycholoog/psychotherapeut), hoogleraar en programmaleider onderzoeksgroep Forensische Geestelijke Gezondheidszorg bij GGzE, de deelnemers mee in deze morele én neurobiologische puzzel.
“Ik geloof niet dat mensen slecht geboren worden,” vertelt Chijs. “Wat iemand in zijn vroege jeugd meemaakt, bepaalt in hoge mate hoe het brein zich ontwikkelt, of juist niet.”
Verwaarlozing laat sporen achter in het brein
Aan de hand van het verhaal van Peter Woodcock aka David Michael Krueger ging Chijs met de ruim 150 deelnemers in gesprek over verantwoordelijkheid, rechtvaardigheid en herstel. Woodcock verwierf internationaal ‘bekendheid’ door de moord op drie jonge kinderen in Toronto in de late jaren vijftig. Hij werd ontoerekeningsvatbaar verklaard en opgenomen in een psychiatrische instelling. In het 1e uur van de 1e dag van zijn onbegeleid verlof in 34 jaar pleegde hij opnieuw een moord. Wat maakte dat hij direct tot een moord overging? Had hij al die jaren de doodsdrift onderdrukt? Kwam het doordat de structuur wegviel? “Tijdens de discussie merkte je hoe iedereen vanuit zijn eigen referentiekader reageerde,” aldus Chijs. “En dat is precies wat zo’n discussie waardevol en leerzaam maakt.”
In de expertsessie haalde Chijs ook het verschil tussen hersenscans van gezonde en verwaarloosde baby’s aan. “Bij verwaarloosde baby’s zie je letterlijk minder verbindingen in het brein. Dendrieten, de uitlopers van zenuwcellen die informatie verwerken, zijn in veel mindere mate aanwezig. Terwijl juist die verbindingen later in het leven cruciaal zijn voor het ontwikkelen van bijvoorbeeld controle, emotieregulatie en inlevingsvermogen.”
Geen simpele antwoorden
Was deze man ‘slecht’? Of was hij gevormd door een leven vol onveiligheid en gemis? “Voor mij was het confronterend om te horen dat sommigen denken dat je slecht geboren kunt worden,” vertelt Chijs. “Dat raakt aan mijn levensovertuiging. Ik geloof meer in Mad, dan in Bad.”
De sessie leverde geen eenduidige conclusie op. “En dat is oké,” zegt Chijs. “Ik had bewust geen boodschap voorbereid. Ik wilde samen denken, twijfelen, onderzoeken.”
De discussie raakte aan het vak, maar ook aan persoonlijke overtuigingen. Wat doe je als behandelaar met zo’n verleden? Hoe blijf je naast iemand staan, zonder goed te praten wat is gebeurd? “Wat betekent het voor jou als behandelaar, als je patiënt een verleden heeft vol geweld én verwaarlozing? Wat vraagt dat van jouw morele kompas?”, vraagt Chijs. “Voor mij gaat het erom dat we mensen blijven zien, ook als ze fouten maken. En dat we begrijpen hoe diep de sporen van vroeg trauma kunnen gaan,” zei een deelnemer treffend.
De eerste jaren tellen
Wel kon de conclusie worden getrokken dat de eerste levensjaren allesbepalend zijn. Hechting, veiligheid en koestering leggen de basis voor een gezond brein. Gebeurt dat niet, dan kunnen de gevolgen ingrijpend zijn, soms zelfs levenslang. “We hoeven niet altijd te kiezen tussen ‘slecht geboren’ of ‘slecht geworden’,” vertelt Chijs. “Maar we moeten erkennen hoe bepalend die vroege periode is voor hoe iemand zich ontwikkelt.”
*Over het WKK-congres 2025
Het WKK-congres (Wetenschapsbevordering Klinisch (Neuro)Psychologen) is een jaarlijks evenement dat klinisch psychologen, klinisch neuropsychologen en opleidelingen uit heel Nederland samenbrengt. Het congres biedt ruimte voor verdieping, debat en inspiratie rondom actuele wetenschappelijke en praktijkgerichte thema’s in de geestelijke gezondheidszorg.
De editie van 2025 trok meer dan 700 deelnemers – bijna een verdubbeling ten opzichte van vorig jaar – en stond in het teken van grensverleggende perspectieven. Het programma bestond uit plenaire lezingen, expertsessies en workshops, waarbij ook ruimte was voor forensische onderwerpen en ethische dilemma’s.
